OPIS PROBLEMU ZDROWOTNEGO
Opis problemu zdrowotnego
Z szacunkowych danych wynika, że 2,3 mld ludzi na świecie ma wady wzroku. Około 500 mln osób, głównie z krajów rozwijających się, ma wady wzroku powodujące obniżenie ostrości widzenia. Zastosowanie odpowiedniej korekcji, u większości tych osób, pozwoliłoby na zapewnienie im lepszej lub pełnej ostrości wzroku.
Niedowidzenie definiowane jest jako obniżenie ostrości wzroku bez organicznej przyczyny. Głównymi przyczynami niedowidzenia są zez, różnowzroczność lub wysoka obustronna wada refrakcji oraz pozbawienie bodźców wzrokowych. Im wcześniej niedowidzenie jest rozpoznane i leczone, tym większa jest szansa uzyskania prawidłowego widzenia. Leczenie zaś rozpoczęte po 10 roku życia rzadko przynosi zadowalające wyniki.
Do wad refrakcji zalicza się krótkowzroczność, nadwzroczność oraz niezborność (astygmatyzm). U dzieci stwierdza się także złożone wady refrakcji (jednoczesne występowanie krótkowzroczności i niezborności lub nadwzroczności i niezborności).
Nadwzroczność jest najczęstszą wadą refrakcji wśród dzieci. Powoduje ona pogorszenie ostrości widzenia do bliży. U 75% niemowląt stwierdza się tzw. nadwzroczność fizjologiczną wynikającą z małej długości gałki ocznej. Wada ta postępuje do 6 roku życia, w wieku 6 – 8 lat jest stabilna, po 8 roku życia maleje. W nadwzroczności u dzieci często dochodzi do powstania zeza, czyli zbieżnego ustawienia gałek ocznych, co jest spowodowane nieustannymi próbami pokonywania nieskorygowanej wady wzroku.
Krótkowzroczność tzw. szkolna zazwyczaj rozwija się pomiędzy 11 a 16 rokiem życia. Osoba z krótkowzrocznością widzi gorzej z daleka. W większości przypadków krótkowzroczność jest wolno postępującą wadą (krótkowzroczność mała nieprzekraczająca -4 dioptrii). W rzadkich przypadkach dochodzi do powstania krótkowzroczności wysokiej (powyżej -8 dioptrii), postępującej bardzo szybko na skutek wydłużania się gałki ocznej. Mogą jej towarzyszyć procesy zanikowe w siatkówce i naczyniówce, prowadzące do powstawania zmian degeneracyjnych.
Niezborność jest wadą spowodowaną nieregularną krzywizną rogówki. Może to powodować obniżenie ostrości widzenia z bliska i daleka. Niezborność często towarzyszy krótkowzroczności lub nadwzroczności.
Różnowzroczność jest obok zeza najczęstszą przyczyną rozwoju niedowidzenia
u dzieci. Do różnowzroczności prowadzi występowanie różnych wad wzroku w obu oczach lub różnicy w wielkości wady w obu oczach. W przypadku dzieci z dużymi wadami refrakcji w obu oczach może się rozwinąć niedowidzenie obustronne.
Zez jest schorzeniem narządu wzroku polegającym na nieprawidłowym ustawieniu gałek ocznych. Obraz z oka zezującego może ulec tłumieniu, co prowadzi do powstania niedowidzenia. W chorobie zezowej może dochodzić do zaburzenia widzenia obuocznego, także widzenia stereoskopowego.
Występowanie zaburzeń widzenia u dzieci wpływa na ich dalszy rozwój. Wraz z wiekiem wzrastają potrzeby wzrokowe dziecka m.in. w związku z rozpoczęciem nauki szkolnej. Brak dobrej ostrości wzroku i widzenia stereoskopowego wpływa na postępy w nauce. Nadwzroczność oraz zaburzenia widzenia obuocznego mogą być przyczyną mniejszej aktywności oraz mniejszej efektywności czytania. Astygmatyzm powoduje problemy z utrzymaniem równowagi oraz z oceną odległości, co wpływa na obniżenie koordynacji wzrokowo-ruchowej, a w konsekwencji prowadzi do problemów z czytaniem i pisaniem. Dziecko z chorobą zezową z powodu braku widzenia obuocznego (przestrzennego) może mieć problemy z samoobsługą, prawidłową oceną odległości. Dzieci z nierozpoznanymi wadami wzroku często zostają błędnie zdiagnozowane jako dyslektyczne.
Epidemiologia
Problemy z niewyrównaniem wady refrakcji i zeza są u dzieci częstym zjawiskiem.
W badaniach nad występowaniem wad refrakcji u dzieci w wieku 6 – 18 lat, u 13% uczniów stwierdzono krótkowzroczność. Jednocześnie wykazano, że częstość występowania krótkowzroczności wzrasta wraz z wiekiem. Nadwzroczność stwierdzono u 38% uczniów (spadek częstości wraz z wiekiem), astygmatyzm wykryto u 4% dzieci, a różnowzroczność
u 6%.[1]) Z badań nad uczniami w wieku 6 – 15 lat wynika, że ponad 30% dzieci w Polsce
w wieku szkolnym, wymaga korekcji wad wzroku. Krótkowzroczność stwierdzono u 17% dzieci, dalekowzroczność wykryto w przypadku 20% dzieci, astygmatyzm u 24,5%, różnowzroczność u 0,36% badanych. Niedowidzenie zdiagnozowano w przypadku 4,5% dzieci.[2])
Kilkuletnie analizy wyników programu finansowanego ze środków m.st. Warszawy wskazują na rozpowszechnienie wad wzroku wśród populacji uczniów klas II szkół podstawowych. W latach 2007-2013 odsetek wykrytych wad w przebadanej populacji sięgał 19% (8 864 uczniów spośród 56 952 przebadanych). W 2014 r. przebadano 10 863 uczniów,
a odsetek wykrytych wad wzroku sięgał 20% (2 151 uczniów).
Uzasadnienie potrzeby wdrożenia programu
Ważne jest rozpoznanie problemów zdrowotnych, w tym wad wzroku i zeza, a następnie jak najszybsze rozpoczęcie leczenia. Najbardziej wskazanym działaniem w zapobieganiu rozwojowi niedowidzenia jest prowadzenie skoordynowanych, systematycznych badań przesiewowych wzroku u dzieci. Każde dziecko rozpoczynające naukę i uczące się powinno przynajmniej raz w roku przejść badanie okulistyczne szczególnie, gdy ma problemy w nauce lub skarży się na bóle oczu lub głowy. Podczas badania okulistycznego powinna być badana także ostrość widzenia do bliży oraz widzenie stereoskopowe. Szybkie wyrównanie istniejącej wady refrakcji pozwoli uzyskać lepszą ostrość widzenia, a w konsekwencji lepsze funkcjonowanie wzrokowe.
Program jest zgodny z założeniami uchwały nr LXII/1789/2005 Rady m.st. Warszawy
z dnia 24 listopada 2005 r. w sprawie przyjęcia Strategii Rozwoju Miasta Stołecznego Warszawy do 2020 roku (Cel strategiczny 1.: Poprawa jakości życia i bezpieczeństwa mieszkańców Warszawy, Cel operacyjny 1.1.: Podniesienie poziomu i dostępności usług publicznych, w tym oświaty, kultury, rekreacji i sportu, opieki zdrowotnej i pomocy społecznej) oraz z uchwałą nr XLVI/1427/2008 Rady m.st. Warszawy z dnia 18 grudnia 2008 r. w sprawie przyjęcia Społecznej Strategii Warszawy – Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2009-2020 (Cel strategiczny 1.: Zintegrowana polityka społeczna, Cel szczegółowy 1.2.: Zintegrowane strategie i programy polityki społecznej, Cel strategiczny 2.: Wzrost potencjału społecznego, Cel szczegółowy 2.1.: Podniesienie jakości
i konkurencyjności kapitału ludzkiego Warszawy jako czynnika decydującego o szansach rozwoju, Cel strategiczny 3.: Integracja i reintegracja społeczna i zawodowa, Cel szczegółowy 3.10.: Poprawa stanu zdrowia), jak również z założeniami uchwały nr XXXI/717/2012 Rady m.st. Warszawy z dnia 3 lutego 2012 r. w sprawie przyjęcia Warszawskiego Programu Profilaktyki i Promocji Zdrowia na lata 2012-2016.
CELE PROGRAMU
Cele główne:
- zapobieganie rozwojowi niedowidzenia,
- poprawa funkcji narządu wzroku u dzieci na terenie m.st. Warszawy poprzez wczesne wykrywanie wad refrakcji oraz zeza.
Cele szczegółowe:
- zwiększenie na terenie m.st. Warszawy liczby dzieci z wcześnie zdiagnozowanymi wadami refrakcji i zeza oraz wdrożenie u nich leczenia w okresie, w którym efekty kliniczne są najlepsze,
- obniżenie częstości występowania nieskorygowanych wad wzroku u dzieci
- i młodzieży na terenie m.st. Warszawy,
- zwiększenie świadomości społecznej (szczególnie wśród rodziców/opiekunów prawnych dziecka) na temat występowania wad refrakcji i zeza u dzieci, ich konsekwencji oraz potrzeby wczesnego diagnozowania i leczenia.
Oczekiwane efekty
Stworzenie warunków oraz możliwości wczesnego wykrywania wad wzroku i zeza, diagnostyki oraz optymalnej terapii i rehabilitacji.
Mierniki efektywności
- odsetek dzieci uczestniczących w programie,
- liczba dzieci z wykrytą wadą wzroku lub zezem.
III. ADRESACI PROGRAMU
Oszacowanie populacji, której włączenie do programu jest możliwe
Realizowany program jest programem obejmującym swoim zasięgiem publiczne szkoły podstawowe na terenie Warszawy, dla których m.st. Warszawa jest organem prowadzącym. Do programu zostanie zaproszonych około 13 000 dzieci klas II szkół podstawowych
w każdym roku szkolnym. Program będzie realizowany w środowisku nauczania
i wychowania lub w pomieszczeniach podmiotu leczniczego - realizatora, w zależności od możliwości realizatora.
Tryb zapraszania uczestników do programu
Dla osiągnięcia zamierzonych celów Biuro Polityki Zdrowotnej Urzędu m.st. Warszawy poinformuje Biuro Edukacji Urzędu m.st. Warszawy oraz poprosi o przekazanie informacji
o programie dyrektorom szkół wraz z prośbą o wyrażenie zgody na wzięcie udziału
w programie. Akcję informacyjną o programie wśród rodziców/opiekunów prawnych uczniów klas II przeprowadzą realizatorzy programu na jednym ze spotkań organizowanych
z rodzicami/opiekunami prawnymi przez szkołę.
ORGANIZACJA PROGRAMU
Części składowe, etapy i działania organizacyjne, planowane interwencje
Program zakłada wykonanie badań w kierunku wykrywania wad refrakcji oraz zeza. Wszystkie badania powinny być wykonane z zachowaniem należytej staranności oraz zgodnie ze wskazaniami aktualnej wiedzy medycznej oraz zasadami etyki zawodowej oraz być udzielane z poszanowaniem intymności i godności osób badanych.
Niezbędne działania w realizacji programu:
- uzyskanie zgody rodzica/opiekuna prawnego dziecka na udział ucznia w programie,
- badanie ostrości wzroku do dali i bliży,
- badanie widzenia barw – tablice Ishihary,
- ocena widzenia stereoskopowego – test TNO,
- wykonanie badania ustawienia gałek ocznych (cover – uncover test),
- ocena punktu bliży konwergencji,
- wydanie rodzicowi/opiekunowi prawnemu dziecka zaświadczenia dokumentującego udział w programie zawierającego informacje na temat wykrytej wady wzroku i proponowanego dalszego postępowania diagnostycznego/leczniczego.
Sposób zakończenia udziału
Po wykonanym badaniu rodzic/opiekun prawny dziecka zostanie bezpośrednio poinformowany o jego wyniku. Następnie rodzic/opiekun prawny dziecka, u którego zostanie zdiagnozowana wada wzroku, bezpośrednio otrzyma informacje o możliwości dalszej diagnostyki/leczenia przez realizatora programu w ramach kontraktu zawartego z Narodowym Funduszem Zdrowia, w zależności od możliwości realizatora.
Źródła finansowania
Realizacja niniejszego programu uzależniona jest od środków finansowych zaplanowanych na jego realizację w danym roku, przy uwzględnieniu środków finansowych ujętych w Wieloletniej Prognozie Finansowej m.st. Warszawy na lata 2015-2042.
Środki finansowe na realizację przedmiotowego programu zostały zabezpieczone
w budżecie m.st. Warszawy na 2015 rok w części pozostającej w dyspozycji Biura Polityki Zdrowotnej, w ramach wydatków bieżących ujętych w budżecie uchwalonym przez Radę m.st. Warszawy, wg klasyfikacji budżetowej: dział 851, rozdział 85149.
MONITOROWANIE I EWALUACJA
Ocena zgłaszalności:
- liczba dzieci w populacji objętej programem,
- liczba przebadanych dzieci.
Ocena efektywności programu:
- liczba wykonanych badań,
- liczba i odsetek dzieci ze stwierdzonymi zaburzeniami narządu wzroku,
- liczba uczniów skierowanych do dalszej diagnozy.
OKRES REALIZACJI PROGRAMU
Program będzie realizowany w okresie od września 2015 roku do czerwca 2018 roku.
